تفکر خلاق چیست و چگونه می‌توان خلاقانه فکر کرد؟
تفکر خلاق، توانایی داشتن نگاه متفاوت به هرچیز و یافتن راه‌های جدید برای حل مشکلات است.
مهارت‌های تفکر خلاق، فقط برای افرادی مثل هنرمندان و نوازندگان نیست؛ همه می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.در این مطلب با تعریف تفکر خلاق و راه‌های پرورش آن توضیح خواهیم داد.
شناخت عملکرد مغز: راهی برای کسب آگاهی از تفکر خلاق
تحقیقات زیادی درباره نحوه کارکرد مغز انجام شده است که نتایج جالبی به همراه داشته و دانستن آن می‌تواند به فرایند نهادینه‌شدن تفکر خلاق در شما کمک کند. تعدادی از این نتایج را در ادامه می‌خوانید:
۱. مغز ما پیچیدگی و تغییر را دوست دارد
نوزادان بیشتر به چیزهای پیچیده و درحال‌تغییر مانند برگ‌های درختی که با باد حرکت می‌کنند،نگاه می‌کنند تا چیزهای ساده و ثابت. اینجا است که می‌فهمیم علاقه به پیچیدگی در ما نهادینه شده است.
۲. یادگیری، یادگیری می‌آورد
هرچه بیشتر یاد بگیرید، یادگیری برای شما راحت‌تر می‌شود. این امر به‌ویژه وقتی که بیشتر و بیشتر درباره همان موضوع می‌آموزید، صادق است:
زیرا مغز شما هر بار اطلاعات بیشتری برای ساخت یک تصویر خواهد داشت. مغز ما جذب الگوها می‌شود و تمایل به دریافت اطلاعات بیشتری دارد تا بتواند آنها را با اطلاعات قبلی پیوند دهد.
کسب توانایی برقراری پیوند میان این اطلاعات به شکل‌گیری تفکر خلاق کمک فراوانی می‌کند.
۳. مغز ما بر اساس اطلاعات موجود فرضیات مختلف می‌سازد
اگر مغز شما به‌طور مؤثر فکر کند که می‌داند چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است، به‌جای آنکه دنبال توضیح در آنچه که می‌بیندباشد، به‌دنبال مدل‌های ذهنی خود است.
این مفید است زیرا شما را توانمند می‌کند تا تجارب خود را تعمیم دهید، اما می‌تواند شما را به‌سختی اسیر تجربیات قبلی‌تان کند.
۴. مغز ما تمایل به کشف معانی و ارتباطات موجود دارد
ما به همان اندازه که پیچیدگی و تغییر را دوست داریم، عاشق الگوها و ارتباطات هستیم؛
برای مثال، ما شعرهای قافیه‌دار را راحت‌تر از شعرهای سپید حفظ می‌کنیم.
مغز ما در هر چیز جدیدی الگویابی کند تا آن را راحت‌تر به خاطر بسپارد و با اطلاعات موجود از قبل، ادغام کند؛
این عادت باعث می‌شود هنگامی که هیچ الگویی وجود ندارد، فکر کنیم آن را می‌بینیم؛ علت توهم توطئه نیز همین عادت است.
۵. مغز ما بازی را دوست دارد
یکی از دلایل جست‌وجوی الگوها، همین مورد است و آنهایی که از حل‌کردن جدول و پازل‌ها لذت می‌برند، حتما آن را تأیید می‌کنند.
کودکان و بزرگ‌سالان به‌طور ذاتی از بازی با کلمات لذت می‌برند، اما اغلب افراد برای بازی با ایده‌ها در محیط کار، نیاز به تشویق بیرونی دارند.
اگرچه بازی در ذات انسان‌ها است، شرطی‌شدگی باعث شده که فکر کنیم فقط در مواقع خاصی اجازه بازی‌کردن داریم.
۶. باید مراقب مغز خود باشید
اگر خسته، گرسنه، یا تشنه باشید، مغز شما درست کار نخواهد کرد، زیرا آن‌قدر درگیر ارضای نیازهای فیزیکی شما می‌شود که به موضوعات مهم‌تر نوبت نمی‌رسد.
اگر بترسید یا استرس بالایی داشته باشید نیز مغز شما کارکرد مناسبی نخواهد داشت؛
کافی است به این فکر کنید که در شرایطی که تحت فشار زیادی مثل امتحان‌دادن هستید، پاسخ به یک سؤال چقدر سخت است.
چطور نیم‌کره راست مغز خود را درگیر کنید؟
نیم‌کره چپ مغز، مبتنی بر منطق و نظم است و نیم‌کره راست مغز، روی جنبه‌های آشفته، خلاقانه و نوآورانه تمرکز دارد.
راه دیگر، خلق چیز جدیدی است که شاید فراتر از بادکنک، جعبه‌های مقوایی قدیمی بزرگ و کوچک یا حتی لِگو باشد.
تفکر خلاق چیست؟
روشی است برای دیدن مشکلات یا موقعیت‌ها از منظری تازه و پیشنهاد راه‌حل‌های غیرمستقیمی که در ابتدا ممکن است ناخوشایند به نظر برسند. تفکر خلاق، هم با فرایند بدون ساختار مثل جلسات ایده‌پردازی تحریک می‌شود، هم با فرایند سازمان‌یافته مانند تفکر جانبی.
خلاقیت، توانایی ایجاد چیزهای جدید است که می‌تواند ایده جدیدی در قالب یک نقاشی یا یک قطعه موسیقی باشد.
بنابراین تفکر خلاق، توانایی تفکر متفاوت برای دیدن مسئله یا مشاهده آن از زاویه و دیدگاه جدیدی است. این توانایی اغلب این امکان را می‌دهد که راه‌حل جدیدی پیدا کنید یا حتی بفهمید که مشکل لزوما نیازی به راه‌حل ندارد.
موارد زیر موقعیت‌های معمول استفاده از تکنیک‌های تفکر خلاق است:
- وقتی با مشکل یا مسئله بزرگی روبه‌رو هستید و نمی‌توانید روش رو‌به‌جلو و واضحی را ببینید؛
- وقتی تغییری در حال رخ‌دادن است و به‌سختی می‌توانید از آنچه که در پیش است، آگاه شوید و بخواهید درمورد اتفاقات احتمالی فکر کنید؛
- وقتی اختلاف‌نظر زیادی درمورد اتفاقات آینده وجود دارد و به نظر نمی‌رسد که اعضای تیم بدون تلاش زیاد بتوانند به سازش برسند؛
- وقتی به چیز جدیدی احتیاج دارید که قبلا آن را امتحان نکرده و از آن مطمئن نیستید.
در موارد گفته شده، ممکن است کمک‌گرفتن از مربی آموزش‌دیده برای تیم مفید باشد.
تکنیک های تفکر خلاق
تفکر خلاق، توانایی تفکر درمورد مسائل و مشکلات با روشی نسبتا متفاوت، به‌منظور خلق راه‌حل‌های جدید است.
در این راستا روش‌های مختلفی به‌عنوان تکنیک های تفکر خلاق وجود دارد که معمولا برای کمک به مراحل حل مسئله در محیط کار استفاده می‌شوند. با این حال، برای روبه‌روشدن با مشکلات و مسائل خارج از محل کار نیز کاربرد دارند. در ادامه، ۵ تکنیک مهم تفکر خلاق را معرفی می‌کنیم.
۱. طوفان فکری (Brainstorming)
بهترین راه برای داشتن ایده خوب، داشتن ایده‌های زیاد است.
اصل شکل‌گیری طوفان فکری مبتنی بر این دیدگاه است که اغلب ایده‌ها خیلی خوب نیستند،
بنابراین بهترین راه برای داشتن ایده خوب، خلق ایده‌های متعدد و در مرحله بعد، کنارگذاشتن ایده‌های غیرعملی و نامناسب است.
مشکل اینجا است که هیچ معیار علمی برای تعداد ایده‌های موردنیاز در راستای یافتن ایده خوب یا حتی ضمانتی برای یافتن آنها وجود ندارد.
به‌طور کلی توافق می‌شود که در مراحل ابتدایی، قوانین طوفان فکری به شرح زیر باشند:
- هر کسی حرفی برای گفتن دارد؛
- همه ایده‌ها ارزش یکسانی دارند؛
- هیچ انتقادی نسبت به عقاید دیگران مجاز نیست.
حداقل ۱ یا ۲ روش مختلف برای مدیریت جلسات طوفان فکری وجود دارد:
- هرکس یک ایده اولیه را دنبال کند، از آن برای تولید ایده‌های جدید بهره ببرد و زمانی که به نتیجه نهایی رسید، سراغ ایده جدید دیگری برود.
- شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند تا آزادانه ایده‌های غیرمرتبطی را ارائه دهند که در ادامه می‌توانند با افراد مرتبط، گروه‌بندی شوند.
- وقت زیادی به طوفان فکری اختصاص دهید؛ حتی وقتی فکر می‌کنید که ایده خوبی پیدا کرده‌اید، به جست‌وجو ادامه دهید؛
به‌ندرت پیش می‌آید که اولین ایده، بهترین باشد.
۲. نقشه ذهنی (Mind Mapping)
نقشه ذهنی یکی دیگر از تکنیک های تفکر خلاق است.
نقشه ذهنی از کلمات مرتبط با جهت یا خط استفاده می‌کند.
این روش برای نمایش اطلاعات به‌هم‌پیوسته، به‌شکل کاملا فشرده‌ای مناسب است و افراد بسیاری نیز از آن برای ارائه برنامه‌ریزی در جلسات استفاده می‌کنند.
نقشه‌های ذهنی معمولا با یک کلمه واحد در مرکز شروع می‌شوند و ایده‌ها و مفاهیم متصل به مرکز، از آن منشعب می‌شوند.
۳. تصاویر غنی (Rich Pictures)
تصاویر غنی، نمایی بصری از نقشه‌برداری ذهن هستند. دوباره شما تصویری از یک وضعیت ترسیم می‌کنید، با این تفاوت که تا حد ممکن از کلمات استفاده می‌کنید. کلمات به‌طور کلی ممنوع نیستند، اما اگر روی تصاویر تمرکز کنید، تفکر خلاق‌تری خواهید داشت.
تصاویر غنی، شما را به استفاده از رنگ‌ها و نمادها ترغیب می‌کند؛ هر چیزی واقعا کمک می‌کند که تصویر شما برای خودتان واقعی‌تر جلوه کند و موقعیت را به روشی متفاوت نشان دهد.
۴. تجسم آینده (Envisaging the future)
از دیگر تکنیک های تفکر خلاق، تجسم آینده نام دارد که یک تمرین گروهی جالبی به‌ویژه در زمان مواجهه با تغییرات است. در این روش:
- دیوار را با تکه‌‌های بزرگ کاغذ بپوشانید.
- از گروه بخواهید که از یک سمت دیوار شروع کنند و وضعیتی در زمان حال را ترسیم کنند. هیچ کلمه‌ای مجاز نیست، فقط باید عکس باشد، البته می‌توانند درباره طراحی‌های خود صحبت کنند.
- سپس از آنها بخواهید که موقعیت ایدئال آینده را در قسمت مقابل ترسیم کنند. در اینجا نیز هیچ کلمه‌ای نباید نوشته شود.
- در مرحله بعد، پل بزرگ نیم‌دایره‌‌شکلی، بین دو طرف حال و آینده بکشید و از گروه بخواهید که برای حرکت از یک طرف به طرف دیگر، آنچه را که باید اتفاق بیفتد ترسیم کنند. طی این فعالیت، گروه از کاری که باید انجام شود، آگاه می‌شود.
ایده اصلی اینجاست که با دیدن تصاویر، فاصله بین وضعیت فعلی و آینده مطلوب، به صورت «پل» ترسیم شود. با توجه به اینکه عمیق‌شدن در یک مسئله می‌تواند چشم‌انداز جدیدی به شما بدهد، می‌توانید کاملا متفاوت عمل کنید.
۵. موقعیت‌های ایفای نقش (Role-Play Situations)
موقعیت‌های ایفای نقش یکی از دوره‌های توسعه مدیریت محسوب می‌شود که می‌توانند نتایج چشم‌گیری داشته باشند.
البته علاوه بر دوره آموزشی مدیریت، می‌توان به آن به‌عنوان یکی از تکنیک های تفکر خلاق نیز نگاه کرد.
- یک نفر داخل اتاق، دیگران را به شکلی قرار می‌دهد که مشکل را نشانشان دهد؛
- به‌نوبت، هرکس در این گروه حرکت می‌کند تا به بهترین شکل قرار گیرد؛ البته حرکت هر نفر، دیگران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
- نقطه پایانی زمانی است که همه از موقعیت خود در گروه، احساس راحتی کنند و این نشان‌دهنده شکل گروه و پویایی موجود در آن است.
نتیجه‌گیری
برای داشتن تفکر خلاق، تمام فرضیات قبلی خود را کنار بگذارید و به شیوه‌ی کاملا جدیدی به مسائل نگاه کنید؛ نظم و سازمان‌دهی بخشی ضروری از خلاقیت است.
کارفرمایان خواهان افرادی هستند که تفکر خلاق دارند، زیرا این افراد مزایای بسیاری را برای شرکت به ارمغان می‌آورند؛
می‌توانیددر مصاحبه‌های شغلی، به مهارت تفکر خلاق خود اشاره کنید و مثال‌هایی بیاورید. اگر روش‌هایی برای تقویت تفکر خلاق می‌شناسید، به ما معرفی کنید.